Çorum Halk Kültürü üzerine yaptığı araştırma ve çalışmalarla tanıdığımız İbrahim Gösterir’in büyük araştırma ve emek ürünü bir kitabı daha: Ölüm Var Ayrılık Var- Çorum Manileri. Bu da, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları arasında 2011 yılında çıkmış olup, büyük boy ve 360 sayfadan oluşmaktadır.

İbrahim Gösterir, kitabın girişindeki Önsöz’üne şöyle başlar:

“Yazarı bilinmeyen halk yazınının en yaygın türü olan maniler üzerine derleme, araştırma, inceleme ve değerlendirme çalışmaları 19. yüzyılın sonlarında başlamıştır…”

Özet olarak veriyoruz anlatımını:

Bu alanda ilk ciddi çalışmayı Macar Türkolog İgnacsz Kunoş’un başlatır. Kunoş, Anadolu ve Balkanlarda derlediği 401 maniyi Budapeşte’de çıkarılan “Osmanlı Türk Halk Edebiyatı” dergisinde 1889’da yayımlar.

İlk mani kitabı, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Medresesi Mezunlar Cemiyeti’nin, Kunoş’un derlemesinden seçip 1923’te bastırdığı “Maniler” kitabıdır.

Maniler üzerine ilk kapsamlı çalışma ise Kilisli Rifat’ındır. 1760 maniden oluşturduğu maniler kitabı, Arap abecesi ile 1928 yılında Türkiyat Enstitüsü tarafından basılmıştır.

İlimizde ise ilk mani derlemecisi halk bilimi derlemecisi, kütüphaneci Hasan Eşref Ertekin’dir (1882-1979). Ertekin, derlediği Çorum manilerini, 1938-1946 yılları arasında Çorum Halkevi’nin 61 sayı olarak çıkardığı Çorumlu dergisinde yayınlamıştır. 1971 yılında da derlediği 1462 maniyi 125 sayfalık bir kitapta toplamıştır.

İbrahim Gösterir, Çorum manileri üzerine kapsamlı ikinci bir araştırmayı Sungurlulu Feride Aytekin adlı bir öğretmenin yaptığını ve “Yar Yar Diye Çorumlu Maniler” adlı bu derlemede 2003 mani olduğunu belirtir. Tüm bu derleme çalışmalarında manilerin sıralamasının ilk dizenin baş harfine göre yapıldığını söyler.

Gösterir, köyden kente göçle birlikte sözlü kültürün yerini yazılı kültürün almaya başladığını, kültürümüzdeki değişmelerin, teknik alandaki gelişmelerin söyleşi ortamlarını yok ettiği gibi, mani söyleme geleneğini de neredeyse ortadan kaldırdığını; o nedenle, Çorum’da söylenen manileri kayıt altına almaya çalıştığını belirtir.

Yaptığı derlemede, önceki derlemecilerin yaptığı gibi sıralamayı manilerin ilk dizesinin ilk harfine göre değil de öz duygunun işlendiği, ana iletinin verildiği son iki dize üzerinden sıralama yapıldığını söyler. Ve şöyle noktalar bu anlatımını:

“…Manilerin son iki dizesi değişmediği için maniler, son dizenin uyak harfine göre sıralanmıştır. Son harften başa doğru abecesel bir sıra izlenmiştir. Bu yöntem, halk yazını alanında çalışan araştırmacıların kullandığı bilimsel bir yöntemdir.”

İbrahim Gösterir, manileri kayıt altına alırken yazılı kaynaktan çok sözlü kaynaklardan yararlanır. Manilere, üzerinde çalışma yapacaklara kolaylık olması bağlamında sıra numarası verdiği gibi, ayrıca, mani sonlarına kaynak kişiler için de kaynakça numarası vermiştir.

Uzun süre mani toplama ve derleme işinin, ozan-yazar dostları ile öğrencilerinin verdiği destekle zevkli bir imeceye dönüştüğünü söyleyen İbrahim Gösterir, dört buçuk sayfa tutan önsöz yazısını şöyle sonlandırır:

“Kendi söylediği ya da derlediği manileri verme inceliğini göstererek, kimi kaynaklara ulaşmamı sağlayarak bu çalışmaya katkıda bulunan değerli ozan-yazar dostlarım Can Yoksul’a, Muzaffer Gündoğar’a, Âşık Haydar Kılıç’a, Aşık Rıfat Kurtoğlu’na, Rıza Hardal’a, Hasan İpek’e; eğitimci dostlarım Erol Aygör’e, Erol Topuz’a, bana büyük bir özveriyle destek veren eşim Gülüzar’a teşekkürü borç bilirim. Bu çalışmaya arı kovanına balözü taşır gibi, çevrelerindeki kaynak kişilerden mani taşıyan öğrencilerimin güzelliği sinmiştir. Hepsine binlerce teşekkür ediyorum…”

Hazırladığım metni özenle okuyarak düzeltisini yapan yazın dostu Atillâ Laçin’e, kitabın basımını üstlenen Çorum Belediyesi’ne teşekkür etmek de gönül borcumdur.

Çorum’a, Çorumluya, halk bilimi ile uğraşanlara yararlı olmasını dileyerek, bu kitabı manilerimizin gerçek yaratıcısı Anadolu kadınlarına ithaf ediyorum.”

Buradan itibaren Çorum Manilerinin İçindekiler bölümü veriliyor. Bunlar: Belediye Başkanının Takdim yazısı, İbrahim Gösterir’in özgeçmişi ve Önsöz’üdür.

Kitabın geneli ise iki ana bölümden oluşuyor.

(SÜRECEK)