İskenderi Zülkarneyn A.S. ortası en iyisidir, buyurmuştur. R.SAV. de “işlerin en iyisi aşırılıktan uzak, orta yolu takip edenlerinizdir” buyurmuşlardır. Hz. Ali R.A. “işlerin hayırlısı ortasıdır. Baş ile sonun dönüşü ortasıdır” buyurmuştur. Hz. Ömer R.A., dahi derecesindeki akıllı valilerine “aklınızı sakın zulme kullanmayınız” diye önemle ihtar eder. Hatta kusuru olmadığı halde fazla akıllı olan valileri hataen de olsa akıllarını zulme kullanabilirler diye görevden almıştır. Örneğin; Hz. Ömer model eseri büyük sahabidir. Ebuzziyadin valilikten alınmasını emretmiştir. Sebebi ise, aklını kötüye kullanmasıdır. Çünkü şeytan ve nefis deha aklı kötülüğe çok kullanır. Dinde sapıtanlar munkerlerin çoğu dahilerdendir. Ebu Cehil, Nemrut, Karun ve Firavunun en iyi adamı Karun, inanışa göre maharetleri ile zengin olan kişidir. Firavun malına vergi ile e koyunca, Firavuna şöyle bir dilekçe veriyor: “Dünya bir kulplu kazan, aklın varsa sen de kazan” diye yazıyor. Bunun üzerine Karun, hazinelere sahip oluyor ve neticede ulu Allah Karun’u malı ile birlikte yere yutturuyor. Bu husus Allah’ın ayeti ile sabittir.
Onun için aklın aşırısı bedene zarardır. Yüksek aklı kullanırken bu hususu göz önünde tutmalıdır. Bu husus İsra Suresinde 84. ayetinde ifade edilmiştir. Her şey kendi kabiliyetine göre hareket eder. “De ki, herkes kendi mizacı ve meşrebine göre iş yapar. Bu durumda kimin doğru olduğunu rabbiniz iyi bilir.” Bu ayetteki şakile kelimesi akılla tefsir edilmiştir.
AKLIN ÖZELLİKLERİ, GÜZELLİKLERİ, MUSBET VE MENFİ YÖNDE KULLANILMASI...
R.SAV. buyurdular ki; “İnsanların faziletleri aklen üstün olan bu akıl nimetin ihayra kullananlarınızdır.”
Her nimetin adedi, sayısı çoğaldıkça fiyatı düşer. Pazara aynı cinsten çok gelen emtianın fiyatı düşer, pazara az gelirse fiyatı artar, bunun gibi.. akıl ise bunun tersidir. Akıl çoğaldıkça değeri de çoğalır. Akıllı insanların bedeni yaşlandıkça kuvveti azdır ama aklı çoktur. Çünkü tecrübe aklın gıdasıdır. En gerçek ilim yaşayan tecrübelerden beslenen ilim ve bilgilerdir. Burada anlatılmak istenen akıl iyiye, hayra, insanlığın faydasına kullanılan aklı selimdir. Yok, şeytani akıl değildir. Hırsızlığın inceliklerini, harsızlık yapmanın yollarını, kendisini hırsızlardan korumak için öğrenmek ve kullanmak fazilettir. Aklı selimli hırsızlık yapmanın yollarını aramak ise şeytani aklın meyvesidir. Böyle bir akıl sahibine en büyük nefsani düşmandır, afettir. Akıllı insanın birinci özelliği aklını hayra kullanmasıdır. Çünkü şeytanı yanıltan ve ilahi huzurdan kovulmasına neden olan aklını şeytanlığa kullanmasıdır.
Ulu Allah önce kainatı yaratıyor, sonra da insanları, cinleri, canları yaratınca bütün varlıklar özellikle melekleri ve cinleri Hz. Adem’e boyun eğmek, onun emrine hizmet anlamında “Ademe secde ediniz” diye emrediyor. Bütün varlıklar, melekler ve cinler Adem’e secde ediyor, can kavminden olan cin cinsinden gelen şeytan secde etmiyor, sebebi sorulunca aklını şeytani yönde kullanıyor ve “beni ateşten yarattın, dumansız ateşten yaratan Adem’i topraktan. Ateş topraktan güçlüdür toprağı yakar. Bunlar Kur’an’da başında birinci cüzde uzun uzudayı aanlatılmaktadır. Araf suresinde de detayları bildirilmektedir ve şeytan insanla düşman olarak ebedi olarak cenabı hakkın huzurundan kovulmuştur. Aklı olmayanın dini, olmayanın aklı yok demektir. Yani akıl önce yaratanı bilmesi gerekiyor. Kainatı, yaratılanları incelemesi emrediliyor. Bu da ancak akıl ve mantıkla oluyor.
(SÜRECEK)