Menzil emrine verilen 8. ve 10. Tümenler’in iki seyyar hastanesinden biri Anadolu yakasında Bergos civarında bir çiftlikte, diğeri de Mürefte civarında Eriklice’de, toplam 2 bin yataklı hafif yaralı hastanelerine dönüştürüldüler . Gelibolu Hastanesi genişletilip, bin yedi yüz yataklı olarak yeniden açılmıştı. Bayırköy’de de 500 yataklı bir menzil hastanesi hizmete girmişti. 5. Ordu emrinde olarak, Tekirdağ’da üçüncü bir hastane, dinlenme evi olarak açılmıştı. İzmir’deki 4. Kolordu askerlik şubesi emrinde tesis edilen Balıkesir, Kırkağaç, Soma ve Manisa harp hastaneleri de, 5. Ordu bölgesinden gelen hastalara tahsis edilmişti. Sadece Temmuz ve Ağustos ayları içinde Akbaş ve Ağa Dere sevkiyat Hastanelerinden, vatan ve menzil hastanelerine 30 binin üzerinde yaralı, 14 bine yakın hasta ve üç bine yakın hava değişimi vakası yollanmıştır.
8,5 ay süren muharebeler boyunca, sağlık kuruluşlarının özverili çalışması ile cephede önemli bir bulaşıcı hastalık meydana gelmedi. Bu süre zarfında cepheden 110.220 yaralı, 70.939 hasta ve tebdili havalı vatan ve menzil hastanelerine sevk edilmiştir. 5. Ordu menzil emrinde ve sadece 61 mevcut doktorun görev yaptığı 9.950 yataklı 14 hastane de; 8.5 ay zarfında 48.268 hasta, 22.619 yaralı tedavi ve sevk edilmişti. Hastalarda %11.6 yaralılarda ise %2.7 gibi düşük bir ölüm oranıyla neredeyse bir mucize olmuştur.
Sıhhiye Hizmetleri Müstahkem Mevki Komutanlığı kuruluşunda yer alan 5.Şube Müdürlüğü , sağlık işlerini yürütmekle görevliydi. Komutanlığa bağlı birliklerde topçu alayı ve taburlarda birer tabip bulunmakta; fakat Müstahkem Mevki kuruluşundaki 9. Piyade tümeni Alayı ve Taburları tabipten yoksundu. Savaş öncesinde Seddülbahir, Kumkale, Kilitbahir, Çanakkale ve Eceabat’ta 25 ve 100 yataklı birer revir, Müstahkem Mevki birlikleriyle, 9. Tümen için, Çanakkale’de 250 yataklı bir mevki hastanesi bulunuyordu.
Mart 1915 yılı başlarına kadar sağlık hizmetleri için alınan önemlerden olarak faaliyete geçen hastaneler şunlardı. Yatak Sayısı Kale (Merkez) Hastanesi 3500 Erenköy Hastanesi 50 Ezine Hastanesi 200 Umurbey Hastanesi 200 Kilitbahir Hastanesi 50 Eceabat Hastanesi 200 Toplam 1050.
*
Nara, Anadolu Mecideyisi, Çimenlik, Dardanos Tabyaları; Karantina, Erenköy batısı, İntepe’de birer; Anadolu Hamidiye Tabyası’nda iki kıta sargı yeri; Gelibolu Yarımadası’nda Değirmenburnu, Yıldız Tabyalarında, Kilitbahir, Havuzlar, Soğanlıdere, Domuzdere’de birer sargı yeri faaliyet halinde bulunuyordu. Ayrıca 9. Sıhhiye Bölüğü, Anadolu Hamidiye Tabyası- Dardanos Topçu Grubu; Erenköy ve İntepe Topçu Grupları gerisinde; Sarafim Çiftliği’nde birer araba durak yeri kurmuştu. 18 Mart 1915’i izleyen günlerde hastane, sargı yeri ve araba durak yerlerinde bazı değişiklikler yapılmıştır. İnsan sağlığı bakımından yukarıda açıklanan tedbirlerden olarak Müstahkem Mevki bölgesinde faaliyete geçirilen tesisler yanında, bölgede sağlığı olumsuz yönden etkileyen etkenler ve bunlara karşı kısmen alınan önlemler de şöyle özetlenebilir.
Askerlerin barınma koşulları da iyi değildi. Kışlalarda sıkışıklık vardı. Yeterli ranza olmadığından, erler yerde yatırılıyordu. Üzerlerine örtecek beylikleri de yoktu. Yine tabiyelerde su tulumbası yoktu. Bu yüzden su sıkıntısı çekiliyor; yeterince temizlik de yapılamıyordu. Seddülbahir Tabyası’nın suyu, Rumların oturduğu Kirte Köyü’nden ve açık kanallardan gelmekteydi.
Ayrıca Çanakkale Bölgesi, özellikle Kumkale doğusu ve daha güneyde Menderes Çayı’nın oluşturduğu bataklık ve başka yerlerdeki durgun sular nedeniyle, bölgede var olan sıtma hastalığı yöre halkında ve askerlerde sık sık görülmekteydi. Bölgede sıkça rastlanan kolera, tifo ve çiçek hastalıklarına karşı aşı uygulamasına özen gösteriliyordu. Lekeli humma (tifüs), tüberküloz, zatürre, zatülcemp gibi hastalıklara da rastlanmaktaydı. Bit salgınına karşı olanaklar ölçüsünde temizliğe önem veriliyordu. Askerlerin giysileri etüv veya sahra fırınlarından geçirilerek temizleniyordu.
(SÜRECEK)