Sevgili okurlar, bu yazımda sizlere Carlo M. Cipolla isimli İtalyan bir yazarın “İnsan Aptallığının Temel Yasaları” isimli kitabından söz edeceğim. Carlo Cipolla, ünlü bir İtalyan ekonomi tarihçisidir. Ekonomi Tarihi üzerine yazdığı denemeleriyle tanınan Cipolla, 1988’de yayınlanan "Allegro Ma Non Troppo" (Hızlıca, Ama Fazla Hızlı Değil) adlı küçük kitabının ikinci bölümünde insan aptallığının temel yasalarını anlatır.
Carlo Cipolla, insanların 4 temel kategoriden birine ait olduğunu varsayar.
a) Saf İnsanlar: Kendilerine zarar verdikleri halde başkalarına veya topluma fayda sağlayanları saf insanlar,
b) Zeki-Akıllı İnsanlar: Hem kendilerine, hem de başkalarına fayda sağlayanları zeki-akıllı insanlar,
c) Haydut İnsanlar: Kendilerine fayda sağlayan ama bu arada başkalarına zarar verenleri haydut insanlar olarak adlandırır.
Cipolla, hırsızlığı haydutluğun en kaba türü olarak görür ve der ki “Size başka zarar vermeden sadece 10 bin liranızı çalan kimse mükemmel hayduttur. Siz 10 bin lira kaybederken, hırsız 10 bin lira kazanır. Para sadece el değiştirmiş, ama yine de toplumda kalmıştır. Sizden 10.000 lira kazanmak için sizi hastanelik eden, arabanızın camını kıran haydut aptal hayduttur. Çünkü size ve topluma zarar vermiştir.
d) Aptal İnsanlar: Burada Cipolla, kendine bir soru sorarak diyor ki “Peki bu aptallar kim?”
İşte bu soruya Cipolla, “Kendisi Hiçbir Kazanç Elde Etmeden – Hatta Muhtemelen Kayıplara Maruz Kalarak – Başka Bir Kişiye veya Bir Gruba, Topluma Zarar Verenler Aptaldır” diye cevap veriyor ve bunu asla unutulmaması gereken altın ve en önemli yasa olarak tanımlıyor.
Cipolla, doğa ananın hiç değişmeyen bazı kurallarının olduğuna işaret ediyor ve dünyanın neresinde olursa olsun hangi dil, din, ırka mensup olurlarsa olsun yeni doğanlar arasındaki erkek-kız çocuk oranının erkeklerin hafif üstünlüğü ile sabit olduğunu söylüyor.
İşte bu doğa ananın yasası gibi aptallığın da tüm insan grupları için ayrım gözetmeyen bir ayrıcalık olduğunu ve bu ayrıcalığın sabit bir orana göre (Q) eşit olarak dağıtıldığına inanıyor.
Cipolla’ya Göre Aptallığın Temel Yasaları
1- Her zaman ve kaçınılmaz olarak her birimiz çevremizde dolaşan aptalların sayısını azımsarız. Bu yasa, nüfusun toplamındaki aptallar oranı hakkında sayısal değer verilmesini yasaklar. Bu nedenle kadın-erkek, siyah-beyaz, şu veya bu dinden, coğrafyadan, etnik gruptan, milletten, kıtadan, bir nüfus içindeki aptallar oranını (Q) ile ifade edelim.
2- Belirli bir kişinin aptal olma olasılığı aynı kişinin başka özelliklerinden bağımsızdır. Doğa, her zaman ve her yerde aptalların (Q) olasılığa eşit olmasını sağlamayı başarır. Yani aptallar her kurum ve kuruluşlarda, topluluklarda aynı oranda bulunur. Bir kişinin eğitimli veya belirli bir gelir seviyesine sahip olması aptal olmadığı anlamına gelmez.
Örneğin, bir büyük holdingde çalışan işçiler arasındaki aptallık oranı (Q) ise bu oran belli bir eğitim almış, şefler, müdürler hatta üst düzey eğitimden geçmiş, genel müdürler arasında da (Q) oranındadır ve bu değişmez bir kuraldır.
3- Aptal biri en tehlikeli insan türüdür ve bir hayduttan daha tehlikelidir. En akıl almaz ve uygunsuz zamanlarda bize zarar veren, hayal kırıklığına uğratan, yaptıklarından kesinlikle hiçbir kazancı olmayan akılsız bir yaratığın umulmadık eylemleri nedeniyle zarara uğradığımız zamanlar olur. Kimse bu akılsız yaratığın neyi neden yaptığını bilmez, anlayamaz ya da açıklayamaz. Daha doğrusu tek bir açıklaması vardır. Çünkü söz konusu kişiler aptaldır.
Oysa haydutun yaptığı bir olayda toplumun serveti yok olmaz. Sadece bir yerden alınıp haydutun cebine girer. Toplum isterse onu geri alabilir.
4- Aptal olmayanlar her zaman aptalların zarar potansiyelini küçümserler. Özellikle de, herhangi bir yer ve zamanda, herhangi bir durumda aptallarla ilişki kurmanın veya onlarla bir araya gelmenin, kendilerini kaçınılmaz olarak, pahalıya mal olacak bir yanlışa sürükleyeceğini unuturlar.
Akıllı bir insan, bir aptalı kullanabileceğini düşünebilir. Bunu bir ölçüde de başarabilir. Ancak işin sonucunda aptalın beklenmeyen veya öngörülemeyen eylemleri ve tepkileri akıllı kişiyi yerle bir eder.
5- Aptal İnsan Var Olan En Tehlikeli İnsan Türüdür. Aptal İnsan Hayduttan Daha Tehlikelidir. Aptal bir yaratığın faaliyetlerinin ve hareketlerinin kesinlikle düzensiz ve mantıksız olması sadece savunmayı sorunlu hale getirmez. Onlara karşı harekete geçip saldırmayı da olağanüstü derecede zorlaştırır.
Bu yasalar çerçevesinde aptal insanlar harekete geçtiğinde kendilerine fayda sağlamadan başkalarının zarar görmesine neden olduğu için toplum bir bütün olarak yoksullaşır.
Akıllı kişi akıllı olduğunu bilir, haydut, haydut olduğunun farkındadır, saf kişi ise kendi saflık duygusuyla doludur. Tüm bu karakterlerin aksine, aptal kişi aptal olduğunu bilmez. Bu bilmezlik aptalın zarar verme gücünü, etkinliğini artırdığı için toplum büyük oranda zarar görür.
Sözün özü; yazara göre, aptallar dünyadaki tüm ülkeler (ister gelişmiş, ister az gelişmiş, ister hiç gelişmemiş olsun hiç fark etmez) her kurum ve kuruluş (devlet daireleri, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları), toplumsal statü veya grupta, eşit oranda (% Q) aptal vardır.
Geri kalmış, gelişmemiş bir toplumdaki aptal insan sayısının çok gelişmiş veya gelişmiş, ilerleyen bir toplumdakinden daha fazla olduğuna inanmak büyük bir hatadır.
Çünkü her ikisinde de aynı oranda aptal insan vardır.
Aradaki terk fark;
Gerileyen toplumlar, aptal üyelerinin daha etkin olmasına izin verdiği için gerilemiştir.
Gelişmiş ülkelerin gelişmişlik düzeyi ise aptal insan oranını kontrol altında tutmaya çalışan ve aynı zamanda kendileri ve toplumun öteki üyeleri için ilerlemeyi sağlayacak gelir üreten akıllı bireylerin oranının yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.