Bu yöntem Belçikalı matematikçi Victor D'Hondt tarafından 1878'de tasarlanmış bir nisbi temsil sistemidir. Başka bir söylemle, partilerin aldıkları oy oranına göre, ancak farklı bir hesaplama yolu izleyerek milletvekili çıkarmaları sağlanmaktadır. Türkiye’de 1961 seçimlerinden beri (1965 hariç) bu sistem uygulanmaktadır. 1969, 1973, 1977, 1983, 1987, 1991, 1995, 1999, 2002, 2007 ve 2011 seçimlerinde buna göre hesaplama yapılmıştır.
1983 seçimlerinden beri ise %10 ülke barajı geçerlidir. Buna göre, seçime giren bir partinin milletvekili çıkarabilmesi için bütün ülke çapında %10 oranında oyu geçmesi gerekir. Nitekim 2002 seçimlerinde DYP %9,5 üzerinde oy aldığı halde (oy sayısı 3.008.942) milletvekili çıkaramamıştır. 12 Eylül Cuntasının Türkiye’deki siyaseti dizayn etme uğraşısında, Türkiye demokrasisine vurulan en büyük prangadır ve Türkiye’de demokratikleşme olacaksa işe buradan başlanmalıdır.
Peki, d’Hondt sistemi nasıl işlemektedir? Bunu 2011 milletvekili seçimlerinde Çorum üzerinden anlatmakta yarar vardır.
Önce 2011 seçimlerinde Çorum’daki oy dağılımına bakalım:
Milletvekili Hesaplama (Nota bakınız)
1- Öncelikle seçim barajını geçen siyasi partiler ile seçim barajına tabi olmayan bağımsızların aldıkları oylar alt alta yazılır. Mümkünse en çok oy alandan en az oy alana sıralanır. Böylelikle hata yapma olasılığı azalır.
2- Partilerin aldıkları oylar, 1’den başlayarak, sırasıyla 4’e kadar bölünür.
3- Sütunlardaki bölümlerin en büyük 4 tanesi, büyükten küçüğe doğru sıralanır.
4- Bu sıralamada hangi parti kaç kez sıralamaya girmişse, o kadar milletvekili çıkarır.
Yukarıdaki tabloda, partilerin aldıkları oylar önce 1, sonra 2, sonra 3 ve en son 4’e bölünmüştür. Elde edilen bölümlerden, en büyük olan 4 tanesi sıralanmıştır:
1- 209.764 (AKP)
2- 104.882 (AKP)
3- 82.264 (CHP)
4- 69.921 (AKP)
Sıralanan bu bölümlerden 3 tanesi AKP, 1 tanesi CHP’nin satırında yer almaktadır. Bu da demek oluyor ki; AKP 3, CHP 1 milletvekili çıkarmaktadır. 37.120 oy alan MHP’nin milletvekili çıkarması mümkün görünmemektedir.
SEÇİMLER VE OLASILIKLAR
Burada gerçekçi bir projeksiyonun ortaya konulabilmesi için son yapılan seçimler üzerine değerlendirmeler yapılacaktır. Zira son genel seçim olan 12 Haziran 2011 seçimlerinin üzerinden, 30 Mart 2014 Mahalli İdareler Seçimleri yapılmıştır. Ayrıca 10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanı seçimleri de değerlendirilmek durumundadır.
Bu yazı serisinde, her üç seçime ilişkin verilere ve olasılıklara yer verilecektir. Birbirini takip edecek şu üç yazı şu şekildedir:
(1) 12 Haziran 2011 Milletvekilliği Genel Seçimleri ve Bu Seçim Üzerinden Olasılıklar
(2) 30 Mart 2014 Yerel Seçimleri ve İl Genel Meclisi Oy Dağılımı Üzerinden Olasılıklar
(3) 10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Sonrası Olasılıklar ve Çorum İçin Bir Sonuç
NOT : 10 Haziran 1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu
Bir seçim çevresinde siyasi partilerin ve bağımsız adayların elde edecekleri milletvekili sayısının hesabı:
Madde 34 – (1) Bağımsız adaylar ile yukarıdaki maddede yazılı oranı aşan siyasi partilerin, bir seçim çevresinde elde edecekleri milletvekili sayısı aşağıdaki şekilde hesaplanır:
a) Seçime katılmış siyasi partilerin ve bağımsız adayların adları alt alta ve aldıkları geçerli oy sayıları da hizalarına yazılır. Siyasi partilerin oy sayıları, önce bire, sonra ikiye, sonra üçe.... ila o çevrenin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür. Elde edilen paylar ile bağımsız adayların aldıkları oylar ayrım yapılmaksızın en büyükten en küçüğe doğru sıralanır. Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı kadar bu payların sahibi olan partilere ve bağımsız adaylara rakamların büyüklük sırasına göre milletvekili tahsis olunur.
Son kalan milletvekilliği için birbirine eşit rakamlar bulunduğu takdirde, bunlar arasında ad çekilmek suretiyle tahsis yapılır.
(SÜRECEK)
Editör: TE Bilisim
